Genetische verscheidenheid
Iedere fruitboom is in feite het levend bewaren van de genetische variatie aan fruitrassen die in de afgelopen eeuwen zijn ontstaan. Per fruitsoort (appel, peer, pruim, kers) zijn er vele honderden fruitrassen ontstaan in Europa. Deels is die variatie ontstaan via zaailingen vanuit toevalskruisingen, later ook via gerichte kruising van rassen met aantrekkelijke eigenschappen.
In Nederland zijn honderden rassen geteeld die afkomstig zijn uit midden en West-Europese landen. Ook in Nederland zijn meerdere fruitrassen ontwikkeld. Het meest bekend is het appelras Schone van Boskoop (ook de Goudrenet genoemd) dat vandaag de dag in diverse andere landen wordt gebruikt. Een deel van deze vroeger geteelde rassen is nu nog beschikbaar voor aanplant. Zie voor een overzicht de zogenaamde Oranje Lijst. Zie onder Documentatie onder Informatie over fruitrassen.
Fruitbomen zijn geënte bomen
Belangrijk om te weten is dat fruitbomen (en in toenemende mate ook de notenbomen) tegenwoordig altijd geënte bomen zijn. De stam en de takken en daarmee de vruchten dragen de genetische eigenschappen van het fruitras, maar de stam is geënt op een onderstam (het geheel aan wortels onder de grond). Deze onderstam is van een ras dat zeer goede eigenschappen heeft om zich te hechten in de bodem en zo een krachtig wortelstelsel te bieden om voedingsstoffen uit de bodem naar de boom boven de grond te brengen. Deze, door de mens geforceerde, combinatie van rassen, komt de fruitopbrengst ten goede maar vereist ook snoei van de takken van de boom.
Oude rassen
Een deel van deze oude rassen is niet meer in de handel of slechts aanwezig in collectieboomgaarden. Maar het assortiment om uit te kiezen is nog steeds zeer groot. Zeker wat betreft oude appel- en peerrassen. Lang niet alle rassen zijn aantrekkelijk om aan te planten omdat ze b.v. ziektegevoelig zijn of de productie- of vruchteigenschappen minder aantrekkelijk zijn etc.
Het grote probleem is dat er geen algemeen overzicht is van rassen met beschrijvingen die door de boomgaardeigenaar in de IJsselstreek kan worden gebruikt om een keuze te maken. Deels komt dat omdat veel rassen niet systematisch zijn onderzocht op hun eigenschappen en daarmee ontbreekt informatie over b.v. ziektegevoeligheid of groei of vruchtkwaliteit. Veel beschrijvingen zijn beperkt tot beschrijving van de vrucht om ze te kunnen determineren, maar de meeste boomgaardeigenaren hebben meer belang bij beschrijvingen over groei en gebruik van de bomen. Met enig zoekwerk en raadpleging van meerdere bronnen is de gewenste informatie mogelijk te vinden. Zie onder Documentatie: Informatie over fruitrassen.
Kijk ook eens naar de rassen die van oudsher in de IJsselstreek voorkwamen die worden genoemd bij cultuurhistorie van de hoogstamboomgaard in de IJsselstreek.
Kiezen van rassen voor je boomgaard
Ieder die met een boomgaard begint, staat voor de keuze welke rassen aan te planten. Je kunt daarvoor naar een kwekerij of tuincentrum gaan en zo wat bomen aanschaffen, vaak met enkel een rasnaam op een kaartje aan de boom. Bij enkele boomkwekerijen kun je van de boomkweker meer informatie over de aanwezige rassen in het assortiment krijgen, maar daarbij geldt dat het assortiment c.q. de voorraad bepalend is voor de aankoop. Zie documentatie/ links voor boomkwekers.
Kan het ook anders? Zou een keuzewijzer/ applicatie waar na het invoeren van diverse gewenste kenmerken een lijstje met aanbevolen rassen tevoorschijn komt waarmee je naar een boomkweker gaat niet handig zijn?
Keuzewijzer van fruitbomen in ontwikkeling
Een keuzewijzer is toch wat ingewikkelder. De boomkwekers hebben lang niet alle rassen beschikbaar en op voorraad. Toch willen we in een project uitzoeken of zo’n keuzewijzer een handig hulpmiddel kan worden. Wat is er mogelijk en wat zijn de beperkingen? in ieder geval kunnen we proberen om meer informatie over rassen te ontsluiten voor mensen die daar naar op zoek zijn. Om de keuze enigszins te vergemakkelijken. Deze keuzewijzer wordt gebaseerd op de zogenaamde Oranje Lijst van de Universiteit Wageningen. Op deze lijst staan de fruitrassen die ooit in Nederland zijn genoemd als aangeplant ras en waarvan we nog beschikken over een exemplaar en waarvan exemplaren in de handel te koop zijn. Wanneer de keuzewijzer klaar is, is nog niet bekend.
